Choroby jelit nie należą do prostych w leczeniu, stając się często trudnym orzechem do rozgryzienia dla specjalistów. Pojawia się jednak coraz więcej rozwiązań i możliwości leczenia nieswoistych zapaleń jelit jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa). Istnieją również prace naukowe skupiające się na nowych modyfikacjach dietetycznych w terapii jelita drażliwego (IBS) czy przerostu mikroflory jelitowej (SIBO). Dlaczego należy wziąć pod uwagę leczenie jelit dietą?

Mam wrażenie, że otaczana jestem osobami, które mają problemy z jelitami. Dosłownie! Koleżanka z pracy, mama, znajomi, niektórzy pacjenci, kuzynostwo… To najczęściej występująca dolegliwość, obok chorób tarczycy, w moim środowisku. Sama również borykam się z problemem od kilku lat, od niedawna będąc świadomą przyczyny. W moim przypadku winowajcą okazał się gluten i zboża zaliczane do glutenowych.

Pojawiają się nowe doniesienia związane z możliwymi przyczynami występowania zaburzeń jelitowych i leczniczym postępowaniem dietetycznym. Przez zaburzenia jelitowe mam na myśli m.in. zaburzenia w wydzielaniu enzymów (zaburzenia trawienia pokarmów), dysbakterioza (brak równowagi między dobrymi a złymi bakteriami), nadwrażliwość pokarmowa (alergiczna i niealergiczna), nietolerancja niektórych związków (zaburzenia trawienia cukrów, konserwantów), stan zapalny jelit (powstanie stanu zapalnego jelit, rozchwianie układu immunologicznego), choroby autoimmunologiczne, zaburzenia pracy jelit stresogenne (problemy jelitowe wywołane stresem, np. drażliwe jelito), inne. Niemal wszystkie te zaburzenia można między sobą połączyć w łańcuch przyczynowo-skutkowy, wzajemnie napędzający się. Jak to działa?

Przykładowo:

Stres może wywołać problem z wydzielaniem enzymów trawiennych, co skutkować będzie zaburzeniem trawienia pokarmów. Za mało enzymów – niecałkowite strawienie zjedzonego pożywienia. Objawiać się to może m.in. przez pojawienie się biegunek lub zaparć oraz wzdęć brzucha. Niestrawione pokarmy, z powodu braku odpowiedniego działania enzymów, zaczynają fermentować w jelitach, tworząc dużą ilość gazów jelitowych, przez co nasilają się biegunki czy zaparcia, a także jeszcze bardziej wzmaga się wzdęcie brzucha. Tak powstałe środowisko jest doskonałym miejscem do rozwoju nieodpowiednich bakterii oraz grzybów jelitowych. One z kolei, potrafią wyprodukować substancje niszczące jelito i działające negatywnie na wydzielanie enzymów trawiennych. Cały ten cykl napędzany jest pierwotnym stresem, ale również stresem związanym z dyskomfortem i świadomością, że coś niedobrego dzieje się z naszym organizmem. Swoje miejsce w łańcuchu zajmuje także   nieodpowiednie, wysoko przetworzone jedzenie, którym często raczymy siebie w trudnym czasie. Koło się zamyka.      

Fermentują niestrawione resztki węglowodanów, także tych dobrych, zawartych w zdrowych zbożach, obfitujących w skrobię (która stanowi podstawowe źródło energii w racjonalnej diecie) oraz, tak ważny dla jelit, błonnik pokarmowy. Niektóre osoby osobniczo wykazują problem z trawieniem surowych warzyw i owoców (duża dawka błonnika pokarmowego), skrobi zawartej w zbożach, ziemniakach i kukurydzy oraz dwucukrów takich jak sacharoza (znana jako biały cukier stołowy) czy laktoza, zawarta w mleku. Osobniczo zdarza się, że pojawić się może problem z tolerancją fruktozy, zawartej w owocach czy miodzie, co często objawia się biegunkami i „strzelającymi” stolcami.

Jak zwykle bywa – każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Dla jednej osoby paleo dieta okaże się wystarczająca i niemal zbawienna, u innych – eliminacja będzie dotyczyć szerszej listy produktów. Postaram się krótko scharakteryzować wszystkie wymienione w tytule diety: Dietę Specyficznych Węglowodanów, SCD (ang. Specific Carbohydrate Diet – SCD), Paleo Dieta (znana również jako dieta ludzi pierwotnych), dieta z małą zawartością fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, FODMAPs (ang. FODMAPs=Fermentable Oligo-Di-Monosaccharides and Polyols), dieta w zespole psychologiczno-jelitowym, GAPS (ang. GAPS=Gut and Psychology Syndrome). Wszystkie wymienione diety mają wspólną podstawę – eliminacji podlegają przetworzone produkty, barwniki i inne dodatki do żywności, biały cukier, zboża glutenowe. W zależności od rodzaju diety eliminuje się również mleko i produkty mleczne, pozostałe zboża, inne źródła węglowodanów złożonych (np. suche nasiona roślin strączkowych, nasiona lnu, gumy naturalne), ziemniaki i kukurydzę. Eliminacja zależy od choroby, towarzyszących objawów, wyników badań lekarskich oraz stosowanego leczenia.

Dieta Specyficznych Węglowodanów, SCD (ang. SCD=Specific Carbohydrate Diet)  

Ta dieta specjalna znajduje zastosowanie w terapii autyzmu (przede wszystkim w sytuacji braku skuteczności dotychczasowego postępowania dietetycznego i jednoczesnymi problemami z jelitami, jak biegunka czy zaparcia), w chorobach zapalnych jelit jak colitis ulcerosa  (wrzodziejące zapalenie jelita grubego) czy choroba Leśniowskiego-Crohna, a także u osób z problemem w trawieniu skrobi, przerostem mikroflory jelitowej (SIBO) oraz u osób z diagnozą celiakii, u których wykluczenie z codziennego menu jedynie glutenu nie przynosi efektu leczniczego.

Eliminacji poddawane są wszystkie źródła skrobi w diecie, tj. zboża (także zaliczane do bezglutenowych), ziemniaki, kukurydza, a także inne źródła węglowodanów złożonych (np. większość roślin strączkowych, błonnik rozpuszczalny siemienia lnianego czy naturalne gumy jak guma guar) i dwucukry, czyli sacharoza (cukier stołowy) i laktoza (cukier mleczny; dozwolone jest odpowiednio przygotowane mleko i jego przetwory). Źródłem węglowodanów w diecie są cukry proste, zawarte w miodzie i owocach, oraz warzywa. Stawiając na jak najbardziej naturalne żywienie, zabrania się spożywania przetworzonej żywności. Efektem diety jest regeneracja jelita, a tym samym likwidacja stanu zapalnego i zwiększenie możliwości trawiennych surowych warzyw i owoców oraz skrobi. Minimalny okres stosowania diety to 2 lata, po czym można spróbować dietę rozszerzać o niedozwolone do tej pory produkty i sprawdzać tolerancję.

Dieta PALEO (żywienie ludzi pierwotnych)

Sposób żywienia ludzi paleolitycznych stał się w ostatnim czasie bardzo modny, także za sprawą wzrostu zainteresowania treningiem siłowo-wytrzymałościowym Crossfit, tworząc nowy styl życia przede wszystkim ludzi młodych. Dieta PALEO daje szerokie możliwości kulinarne, wykorzystując wszystko, co nadaje się do zjedzenia przez człowieka. Eliminacji podlegają różne grupy produktów, a w zależności od podejścia, lista niedozwolonych produktów kurczy się lub rozszerza. Patrząc na dietę ogólnie, wykluczeniu podlegają: zboża, mleko i jego przetwory, rośliny strączkowe, produkty przetworzone. W diecie wykorzystuje się duże ilości zdrowych tłuszczy. Podobnie jak w przypadku diety SCD, podstawą jest żywienie naturalne. Dieta może mieć zastosowanie u osób z problemami jelitowymi i rozchwianiem emocjonalnym, nadwagą, nadwrażliwością na gluten, osób uzależnionych od węglowodanów i w wielu innych przypadkach. Pamiętajmy jednak, że człowiek paleolityczny to człowiek bardzo aktywny, polujący.

Dieta z małą zawartością fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, FODMAPs (ang. FODMAPs=Fermentable Oligo-Di-Monosaccharides and Polyols)

Skuteczność tej diety eliminacyjnej zbadana została w szczególności w zespole jelita drażliwego (lub nadwrażliwego). Istnieje wiele prac naukowych, opublikowanych w 2014 i 2015 roku, na temat roli FODMAPs w leczeniu tej dolegliwości. Podstawą diety jest ograniczenie źródeł fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, czyli związków zawartych przede wszystkim w zbożach glutenowych, roślinach strączkowych, niektórych owocach (np. jabłkach), czosnku i cebuli, tradycyjnych produktach mlecznych (zawierających laktozę). Zabronione są również związki słodzące takie jak mannitol, ksylitol, inne. Lista niedozwolonych produktów jest przede wszystkim zależna od indywidualnej tolerancji produktów.

Pobierz: Produkty dozwolone w diecie FODMAPs

Dieta w zespole psychologiczno-jelitowym, GAPS (ang. GAPS=Gut and Psychology Syndrome)

Dieta GAPS jest mało poznana. Opiera się na założeniu, że istnieje zależność między funkcjonowaniem mózgu (a zatem sferą psychiczną) a trawieniem żywności i układem odpornościowym. Że taka zależność istnieje – nie ma co do tego wątpliwości. Psychika może wpływać na pracę jelit i układu odpornościowego, natomiast nieodpowiednie środowisko jelit i rozregulowanie ich pracy może wpływać na cały układ nerwowy i kondycję psychiczną człowieka. Podstawą diety jest wyleczenie jelita i detoksykacja organizmu.  Za prototyp diety GAPS uważa się dietę SCD, która została dostosowana do potrzeb osób z problemami psychologicznymi. Lista produktów niedozwolonych na diecie jest bardzo długa. Podstawą jest eliminacja zbóż, dwucukrów (sacharoza i laktoza) oraz źródeł  fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (patrz powyżej). Ważną rolę w czasie stosowania diety odgrywa sok z fermentowanych warzyw. Dieta stosowana jest u dzieci z autyzmem i ADHD, osób z depresją i jelitem drażliwym oraz w wielu innych przypadkach.

Każda z tych diet jest niewątpliwie wyzwaniem dla pacjenta. Wymaga przygotowania się i świadomości kroków, które należy podjąć. Liczy się konsekwencja i wytrwałość.

Istnieje ryzyko, że każda z tych diet stanie się dietą białkową, której negatywne efekty są dostrzegane u osób odchudzających się metodą Duckana. Postępowanie dietetyczne należy sprawdzać regularnymi badaniami lekarskimi, np. podstawowym badaniem moczu czy morfologią. Ustalając postępowanie żywieniowe, bierze się również pod uwagę alergię i nadwrażliwość pokarmową oraz preferencje kulinarne. Osobiście nikt mnie nie zmusi do zjedzenia wątróbki, natomiast chętnie ugotuję zupę z pokrzyw :)

Wraz z rozwojem strony, będą publikowane bardziej szczegółowe artykuły dotyczące wyżej wymienionych diet. Pojawi się także więcej wpisów na temat protokołu autoimmunologicznego (AIP), który nie został tu ujęty, a powinien również być wzięty pod uwagę.

Pozdrawiam!